Χημεία, μια λέξη που όταν ακούγεται ή διαβάζεται δημιουργεί διαφορετικά συναισθήματα σε αυτούς που την ακούν ή την διαβάζουν.
Για κάποιους είναι μια γοητευτική επιστήμη που μπορεί να κάνει σχεδόν τα πάντα:
“Κορώνα των επιστημών θαυματουργός Χημεία,
που μέσα από τα σκύβαλα στολίδια βγάζεις και πετράδια,
μπορείς τα τίμια να τα πλάσεις απ’ την ατιμία,
να βρεις ερωτικούς παλμούς και στην καρδιά την άδεια;”
αναφέρει ο κορυφαίος ποιητής μας Κωστής Παλαμάς.
Για κάποιους άλλους, κυρίως τους μαθητές, είναι ένα τρομερό θηρίο, που – μαζί με τα αδίκως θεωρούμενα ως δυσεπίλυτα προβλήματα της,-πρέπει να αντιμετωπίσουν για να προβιβαστούν ή να συγκεντρώσουν καλή βαθμολογία.
Για τους περισσότερους δε, είναι μια επιστήμη που συνεργαζόμενη με τις υπόλοιπες επιστήμες και τους τομείς της τεχνολογίας, έχει βοηθήσει τα μέγιστα στην βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του ανθρώπου.
Χωρίς υπερβολή, μπορούμε να πούμε ότι τα πάντα είναι χημεία ή ότι η χημεία είναι παντού. Καθετί που τρώμε, πίνουμε, αναπνέουμε, μυρίζουμε, αγγίζουμε, ό,τι υπάρχει μέσα μας, γύρω μας, στη γη, στον ουρανό, στη θάλασσα, έχει σχέση με τη χημεία. Η ζωή η ίδια είναι η χημεία σε δράση, με τις αντιδράσεις -ανακατατάξεις, τις δυναμικές ισορροπίες που όταν τερματίζονται συνήθως υπονοούν το τέλος.
Ζούμε σε έναν άκρως χημικό κόσμο, έναν κόσμο από φάρμακα (
παυσίπονα, αναισθητικά, διεγερτικά, αντιόξινα, αντισηπτικά, αντιβιοτικά και πολλά ακόμα), βιταμίνες, ορμόνες, πρόσθετα τροφίμων, συντηρητικά, καύσιμα, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, πλαστικά, ελαστικά, γυαλί, τσιμέντο, υφάνσιμες ύλες, χρώματα, αρώματα, καλλυντικά, απορρυπαντικά, διαλυτικά, εκρηκτικά, κεραμικά, κράματα,…, αλλά και τοξικά απόβλητα, ραδιενεργά κατάλοιπα, ρυπαντές (στερεούς, υγρούς, αέριους), πολεμικές χημικές και βιολογικές ουσίες- όπλα, ναρκωτικά, δηλητήρια…
Χημικές ουσίες χαρίζουν το χρώμα, τη γεύση και το άρωμα σε ένα φρούτο ή σε ένα λουλούδι. Χημικές ουσίες χρησιμοποιούν πολλά ζώα, πουλιά, έντομα, για να αμυνθούν, να επιτεθούν, να σκοτώσουν, να καλέσουν ερωτικά το ταίρι τους (δηλητήρια, ένζυμα, φερομόνες). Χημικές ουσίες απολυμαίνουν, κάνουν τα ρούχα “άσπρα – ξέξασπρα” ή τους δίνουν τρυφερό άγγιγμα Χημικές ουσίες πλένουν βιολογικά ή κάνουν τα τζάμια αόρατα, κάνουν τα μαλλιά, σγουρά ή ίσια, μας δείχνουν νεότερους ή ομορφότερους.
Νέες ουσίες που παράγονται-παρασκευάζονται και βελτιώνονται συνεχώς, δίνουν σχεδόν απεριόριστες δυνατότητες στην τεχνολογία (υπεραγωγοί, ημιαγωγοί, τρανζίστορ, οπτικές ίνες, ηλεκτρικοί και θερμικοί αγωγοί, νέα καύσιμα…)
Πώς όμως ξεκίνησε ως επιστήμη η Χημεία; Είναι μια από τις πρώτες επιστήμες που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος. Πρώτοι οι Αιγύπτιοι και οι αρχαίοι Έλληνες ασχολήθηκαν με ό,τι αφορά την Χημεία, την μελέτη και τα αποτελέσματα της. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ο όρος “Χυμεία”. Προέρχεται κατά μερικούς από την λέξη “χύμα”, δηλαδή λιωμένο μέταλλο. Οι χημικοί της εποχής ονομάζονταν “χυμευταί” και τα όργανα και τα σκεύη που χρησιμοποιούσαν ονομάζονταν “χυϊκά”. Επίσης υπάρχει η εκδοχή της προέλευσης από την λέξη ¨χαμ”, που στα Αιγυπτιακά σήμαινε μαύρη γη, από την μαύρη λάσπη που κατέβαζαν τα νερά του Νείλου.
Τους πρώτους εμπειρικούς μεν , αξιολογότατους δε, χημικούς της Αρχαιότητας, διαδέχθηκαν οι αλχημιστές, που στην προσπάθεια τους να ανακαλύψουν και να παρασκευάσουν το ελιξίριο της νεότητας, αλλά και να μετατρέπουν κάθε μέταλλο σε χρυσό, ανέπτυξαν σημαντικά την Χημεία-Αλχημεία. Σ’ αυτούς πρέπει να προσθέσουμε τους ξακουστούς ζωγράφους και αγιογράφους κυρίως του Μεσαίωνα, όπου έπρεπε να παρασκευάζουν οι ίδιοι τα χρώματα και τους διαλύτες που χρησιμοποιούσαν.
η Χημεία ως επιστήμη συνοδευμένη από εμπεριστατωμένη άποψη και με το πείραμα να επαληθεύει την θεωρία, αρχίζει να εδραιώνεται μετά τον 17ο-18ο αιώνα, για να φτάσουμε μέχρι σήμερα όπου τόσα αγαθά έχουμε αποκτήσει εξαιτίας της ανάπτυξης της, όμως και τόσα μεγάλα ή μικρά προβλήματα έχουν προκύψει από την αλόγιστη, ακραία ,λανθασμένη ή ασυνείδητη χρησιμοποίηση των προϊόντων-παρασκευασμάτων της.
Όσον αφορά καθαρά το μαθησιακό, διδακτικό, εκπαιδευτικό επίπεδο, η Χημεία είναι -δυστυχώς- ένα από τα μαθήματα φόβητρα. Κάποιες πιθανές αιτίες;
· τα πενιχρά κονδύλια
· τα ελλιπή διδακτικά μέσα
· η χωρίς συνοχή-ελλιπής παιδαγωγική κατάρτιση των εκπαιδευτικών
· η κυριαρχία της θεωρίας και των υπολογιστικών ασκήσεων
· η επιδεικτική απουσία του πειράματος από την κατ’ εξοχήν πειραματική επιστήμη
· η συνεχής υποβάθμιση του μαθήματος της Χημείας στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, που οδηγεί και στην απαξίωση του εκπαιδευτικού χημικού
· η εστίαση σε ανούσια γνώση στα σχολικά βιβλία-εγχειρίδια και όχι σε ενδιαφέροντα, επίκαιρα ζητήματα-προβλήματα όπως το ενεργειακό πρόβλημα, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η τρύπα του όζοντος κτλ.
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρω ότι ο προστάτης των χημικών, είναι ο Άγιος Μένιγνος ο Κναφεύς, του οποίου η μνήμη τιμάται στις 22 Νοεμβρίου.
Κλείνοντας θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι η Χημεία, είναι η επιστήμη που έχει ήχο, χρώμα και φως, μυρωδιά, γεύση και πολλά αναπάντεχα όπως εκρήξεις.
Προκειμένου οι μαθητές να μάθουν και να αγαπήσουν την Χημεία, χρειάζεται να ακούσουν, να δουν, να γευτούν, να μυρίσουν, να κάνουν Χημεία.
Με τιμή
Άγγελος Ι. Κορκής